Eandis: nieuw strijdperk tussen horizontale en verticale democratie?

Na Ringland en het Essersbos lijkt het dossier Eandis een nieuwe illustratie te worden van het feit dat politiek niet langer het exclusieve terrein is van verticaal georganiseerde partijen. Min of meer spontaan vormende horizontale netwerken worden steeds slagkrachtiger. Burgers verenigen zich in energiecoöperatieves die zelf controle willen nemen van hun stroom, en die coöperatieves vormen op zich weer een groter netwerk REScoop (http://www.rescoopv.be/) dat nu mee ijvert voor de mogelijkheid van burgerparticipatie in Eandis. Dankzij hun wendbaarheid spelen ze korter op de bal. Ze hanteren andere spelregels en hebben een eigen, vaak verfrissende visie op het algemeen belang. Als tijdelijk vehikel worden ze in hun vertolking van het algemeen belang minder gehinderd door gevestigde belangen zoals afhankelijkheid van dividendenstromen of machtsverankering op bepaalde bestuursniveaus. De goodwill die hen dat oplevert verzekert hen van steun bij het brede publiek en hulp van specialisten met dossierspecifieke expertise. Het is een structuur die ongeschikt is om een heel land op lange termijn te beheren, maar op elk dossier afzonderlijk wel relevanter en legitiemer kan zijn. 

"Misschien vinden we het binnenkort wel voorbijgestreefd om eerst een partij op te richten vanuit een of andere abstracte theoretische visie op de maatschappij, en die visie dan als een one-size-fits-all oplossing toe te passen op eender welk probleem dat voorbijkomt?"

Hoe lang nog voordat er voor elk belangrijk dossier wel ergens zo’n netwerk opduikt? Heeft in zo’n omgeving de particratie nog wel een toekomst? Digitale technologie maakt het steeds makkelijker om mensen te verenigen. Misschien vinden we het binnenkort wel voorbijgestreefd om eerst een partij op te richten vanuit een of andere abstracte theoretische visie op de maatschappij, en die visie dan als een one-size-fits-all oplossing toe te passen op eender welk probleem dat voorbijkomt? Waarom niet omgekeerd: afhankelijk van het probleem een structuur bouwen, zoals Simon Tormey voorstelt in The End of Representative Politics (http://eu.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-0745681964,subjectCd-PO17.html). Zo vermijden we dat we structuren toepassen op problemen waarvoor ze eigenlijk nooit waren bedoeld. Partijen zouden zelfs kunnen blijven bestaan, maar hun controlerende rol wordt vervangen door een faciliterende. Ze worden platforms die burgers faciliteren om zich te verenigen rond specifieke dossiers.

Met het dossier Eandis gaat de confrontatie tussen horizontale en verticale macht een nieuwe fase in.

In zekere zin is de Eet De Stad In Balans actie van het Gentse experimentele stadslabo Timelab een prototype van dit model (http://www.timelab.org/project/niets-verloren-atelier-de-stad-gent). Timelab bood burgers een platform om zich te verenigen rond duurzaamheid in de stad en faciliteerde zo het realiseren van een concrete beleidsdoelstelling (het toelaten van Canadese Gans in de voedselketen) zonder die concrete doelstelling op voorhand vast te leggen of te sturen. Opvallend was dat de horizontale aanpak succesvol was, daar waar een eerdere poging van een verticale speler (een grote supermarktketen) was mislukt. 

Met het dossier Eandis gaat de confrontatie tussen horizontale en verticale macht alvast een nieuwe fase in. Veel meer dan een bos of een tunnel raakt de controle over het elektriciteitsnet aan het hart van de particratische macht. Daar waar het, zeker voor oppositiepartijen, altijd makkelijk was om lippendienst te bewijzen aan de filosofische ideeën achter burgerparticipatie, zal de particratie in dit dossier kleur moeten bekennen. Het Eandis-dossier belooft daarom een eerste indicatie te worden van de manier waarop partijen in de toekomst zullen omgaan met de tendens tot horizontalisering. Wordt het een geleidelijke evolutie of graven ze zich in? Proberen ze zichzelf heruit te vinden of zitten ze daarvoor te vast aan hun gevestigde belangen? Fundamentele vragen waarop het antwoord misschien al komt op 3 oktober, de dag dat de deal met de Chinezen beklonken zou moeten worden. 

[Een versie van deze tekst verscheen ook als opiniestuk in De Morgen]